ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՇԵՆՔԵՐ

1926 թ

Պետ․ ցուցիչ՝ 1․6․93

Ճարտարապետ՝ Ալեքսանդր Թամանյան

Գտնվում է Հրազդանի կիրճում՝ գետի ձախ ափին։ Խորհրդային Հայաստանի էներգետիկայի անդրանիկ կառույցն է և էներգետիկ առաջին շինություններից մեկը ԽՍՀՄ-ում։ Կառուցվել է հայ նոր ճարտարապե­տու­թյան հիմնադիր, ակադեմիկոս, ՀԽՍՀ ժողովրդական ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի նա­խա­գծով։

Շինարարությունն սկսվել է 1923 թ․։ Հիմնադրումը տեղի է ունեցել 1923 թ. մարտի 9-ին, Հրազդանի ձորում, հանդիսավոր պայմաններում, որին մասնակցում էին Երևան ժամանած ԽՍՀՄ մի շարք պետական և կուսակցական գործիչներ՝ Գեորգի Չիչերինը, Յան Ռուձուտակը, Անաստաս Միկոյանը, Սեմյոն Բուդյոննին և ուրիշներ: Աշխատանքները ղեկավարել է Թիֆլիսից հրա­վիր­ված հայտնի ինժեներ Հովհաննես Մելիք-Փաշայանը (Մելիք-Փաշաև)։

ՀԷԿ-ի շենքը նախատեսված էր չորս տուրբինների տեղադրման համար։ Տուրբինները մատակարարել է գերմանա­կան «Ֆրից Բեյմայեր» ընկերությունը: Տուրբիննե­րին ջուրը մատակարարել է Շահումյանի անվան ջրանցքը (1923-ից այսպես էր վերանվանել Մամռի ուրարտական ջրանցքը): Այդ նպատակով կատարվել են ջրատարի վերանորոգման աշխատանքներ՝ վերականգնել ու խորացնել են որոշ հատվածներ, կառուցել ջրարգելակներ։

ԵրՀԷԿ-ը կառուցվել է 1923-1925 թթ. ընթացքում: Կայանի հզորությունը 5600 ձիաուժ (4650 կվտ) էր, ինչը գերազանցում էր մինչ այդ քաղաքում գործող բոլոր ՀԷԿ-երի հզորությանը:

ՀԷԿ-ի հանդիսավոր գործարկումը տեղի ունեցավ 1926 թ. մայիսի 16-ին: Արարողությանը ներկա էր նաև ՀամԿ(բ)Կ Անդրերկրկոմի առաջին քարտուղար Սերգո Օրջոնիկիձեն, ինչի մասին վկայում է շենքի պատին ամրացված հուշատախտակը: Այս կառույցի, ինչպես նաև՝ հանրապետության էներգետիկ համակարգի ստեղծման գործում ունեցած մեծ ներդրման համար 1926 թ. Ալ. Թամանյանին շնորհվեց ՀԽՍՀ ժողովրդական ճարտարապետի կոչում:

1940-ական թթ. սկզբին, պահպանելով ճարտարապետական լուծումը, ԵրՀԷԿ-ի շեն­քն ընդարձակվել է: 1962-ից հանվել է երկրի էներգահամակարգից և հատկացվել այլ նշա­նակության հիմնարկների: Նույն թվականին ՀԷԿ-ից ոչ հեռու կառուցվել է Երևանի ՀԷԿ-ի նոր շենքը։ 1967 թ. ՀԷԿ-ի հին շենքում բացվել է հիդրոէներգետիկայի գիտահետազոտական ինստի­տուտը:

Երևանի առաջին ՀԷԿ-ը կառուցված է կոպտատաշ բազալտից, ազգային ճարտարապետության ավանդույթներով։ Ճարտարապե­տական լակոնիկ ձևերով, շինանյութի գույնով և կոպտատաշ մշակմամբ ներդաշ­նակ է կիրճի բնապատկերի հետ: Կառույցը հայկական ազգային ճարտարապետական մոտիվ­նե­րի  կիրառման  և դրանց ժամանակակից հնչեղություն տալու թամանյանական առաջին փորձն է:

«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան