ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

(ԿԱԹՈՂԻԿԵ, ԾԻՐԱՆԱՎՈՐ, ՍԲ ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ), VI-VII դդ.-XVII դ.

Պետ․ցուցիչ՝ 1․2․10

Կառուցող՝ Հովհան Բագարանցի հակաթոռ կաթողիկոս

Հասցեն՝ Մարշալ Խուդյակովի փողոց, 2-րդ նրբանցք։ Համակառույցի կազմում են Կա­թո­ղիկե եկեղեցին, կաթողիկոսական պալատը, խաչքարերով գերեզմանոցը, վաղ միջնադարյան կոթողները։

Կաթողիկե եկեղեցին (Ավանի տաճար, Ծիրանավոր՝ Մայր Աստվածածնի անվանումներից է) կառուցել է Հովհան Բագարանցի հակաթոռ կաթողի­կոսը (գահակալել է 591-602 թթ.)՝ որպես իր նստավայր և Հայաստանի բյուզանդական մասի հոգևոր կենտրոն։ Ենթադրվում է, որ ճարտարապետը Յոհան սարկավագն է, ում անունը վիմագրված է արևելյան ճակա­տին։ Տեսակետ կա, որ կառուցվել է ավելի հին շինության (հավանաբար, IV-V դդ.) տեղում: Արտաքուստ ուղղանկյուն, ներքուստ՝ խաչաձև, գմբեթավոր (գմբեթը չի պահ­պան­վել), քառախորան, չորս անկյուններում շրջանաձև հատակագիծ ունեցող գմբեթածածկ ավանդատներով, սրբատաշ կարմրավուն տուֆից մոնումենտալ կառույց է։ Հա­տա­կը սալա­պատ է։ Արևմտյան մուտքի վերևում ագուցված է ձկնակերպ վիշապա­քար (մ.թ.ա II հազ.)։ Պատերին կան XIII-XIV դդ. արձանագրություններ: Հայ քրիստո­նեական ճարտարապետության առաջին հնգագմբեթ եկեղեցիներից է։ Հորինված­քը նախատիպ է եղել Հայաստանի ու Վրաստանի հռիփսիմեատիպ հուշարձանների համար:

Կաթողիկոսական պալատ, 591-602 թթ․- կառուցել է Հովհան Բագարանցի կա­թողիկոսը տաճարի հյուսիսային կողմում։ Մեզ հասած վաղ միջնադարյան սակավաթիվ աշխարհիկ կառույցներից է։ Ավերված է։ Պատերի մնացորդները 3-4 շարք քարի բարձրությամբ են։

Գերեզմանոց - պահպանվել են վաղ միջնադարյան կոթողների բեկորներ (VI-VII դդ.), XIII–XVII դդ․ խաչ­քարեր (մի մասն արձանագրված և թվագրված՝ 1191 թ., 1605 թ.), տապանաքարեր։ Տաճարի հարավային կողմում թաղված է 610/611 թ․ վախճանված Հով­հան Բագարանցի կաթողիկոսը։

Հուշարձանախումբն ավերվել է 1679 թ․ Արարատյան դաշտավայրի մեծ երկրաշարժից։ 1937 թ., 1940 թ., 1950-ական թվականների վերջին, 1968 թ. կատարվել են պեղման-մաքրման աշխատանքներ։ Մասնակիորեն վերանորոգվել է 1941 և 1968 թթ․։

«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան