ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

1695 թ.

Պետ․ ցուցիչ՝ 1․12․5

Գտնվում է Քանաքեռի 6-րդ փողոցի 3-րդ նրբանցքում՝ Սբ Հակոբ գործող եկեղեցուց ոչ հեռու, ցանկապատված տարածքում։ Ըստ արևմտյան մուտքի ճակատակալ քարի արձանագրության՝ կառուցվել է 1695 թ. վաճառականների միջոցներով` Խոջա Աղաջանի վերա­կացությամբ։ Ունի 12,8 x 21 մ ներքին չափերով, զույգ խաչաձև մույթերով թաղածածկ եռանավ բազիլիկ հորինվածք: Կիսաշրջանաձև խորանի երկու կողմերում ուղղանկյուն հատա­կագծով թաղածածկ ավանդատներ են: Թաղերը և թաղակիր կամարները սլաքաձև են: Բեմի ճակատը մշակ­ված է զարդաքանդակ սալերով։

Արևմտյան ճակատի երեք որմնակամարներից կենտրոնականում բացված է եկեղեցու գլխավոր մուտքը, իսկ եզրայիններում ստեղծվել են կամարակապ խորշեր, որտեղ ագուցված են քանդակազարդ խաչքարեր: Արևմտյան ճակատին կցվել են որմնամույթեր՝ եռա­կամար բաց սրահ կառուցելու նպատակով, սակայն շինարարությունը մնացել է անավարտ: Արևմտյան մուտքն ունի նույն մշակումը, ինչ Սբ. Հակոբ եկեղեցին. ուղղանկյուն բացվածքը եզերված է հյուսածո երկրաչափական զարդաքանդակով, քանդակազարդ գոտիներով, որոնցից առաջինը շթաքարային է: Կամարակապ որմնախորշի մեջ է բացված նաև հարավային մուտքը: Լուսավորությունն իրականացվում է բոլոր ճակատներում բացված լուսամուտներով: Խորանի լուսամուտն ունի խաչաձև ճոխ հարդարանք:

Եկեղեցու երկթեք տանիքի վրա, աղոթասրահի մեջտեղում, բարձրանում է զանգակատան փոքր ռոտոնդան:

Արտաքին ճակատների շարվածքում օգտագործվել է հմտորեն համադրված սև և կարմիր սրբատաշ տուֆը: Պատերի շարվածքում ներքուստ և արտաքուստ ագուցվել են շրջակա գերեզմանոցի X-XVII դդ. խաչքարեր ու տապանաքարեր, որոնց մի մասն արձանա­գիր է (խաչքարեր 1463 թ., 1465 թ., Միրագի՝ 1504 թ., Կիրակոսի և Խանտութի՝ 1505 թ., Ակոբի, Գոհարի ու Ասատուրի՝ XVII դ., տապանաքար թոխատցի Մխիթարի, 1691 թ. և այլն): Արևելյան ճակատին՝ տանիքի տակ, ագուցված է եկեղեցու շինարարության վերակացու Խո­ջա Աղաջանի խաչքարը (XVII դ․):

Ներքուստ եկեղեցու պատերը և ագուցված խաչքարերը սպիտակեցված են կրով: Շրջակայքում պահպանվել են շինությունների  և  պարսպի  հետքեր:

1959-1963 թթ. եկեղեցու հարավային պատը և տանիքը նորոգվել են։ 1963 թ. վերաշարվել են տանիքի ծածկասալերը:

Քանաքեռի Սբ. Աստվածածինը ուշ միջնադարյան Հայաստանում տարածված եռանավ բազիլիկ եկեղեցիների լավ պահպանված օրինակներից է:

Սբ. Աստվածածին եկեղեցու մոտ տարածվող գերեզմանոցում պահպանվել են սալատապաններ, ցածր ու բարձր ուղղանկյունաձև, օրորոցաձև տապանաքա­րեր, որոնց մի մասն արձանագրված է, տեղաշարժված, կողաշրջված կամ կիսագետնաթաղ:

Բնակիչների վկայությամբ գերեզմանոցում է թաղված նաև Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպի հերոսը՝ քանաքեռցի Աղասին:

Գերեզմանոցը շարունակվել է նաև եկեղեցուց արևելք՝ մինչև Ծարավ աղբյուրի փողոց, որտեղ պահպանվել է կառուցապատման հետևանքով առանձնացված փոքր հատվածը՝ խաչքարերով (XV-XVII դդ.) ու տապանաքարերով (XVII-XIX դդ.): Այստեղ՝ մատուռի ներսում, տեղադրված են XVII դ. թվագրվող զույգ խաչքարեր, որոնցից մեկն արձանագրված է և կանգնեցվել է Սաթփաշի ու Բեկիսուլթանի հիշատակին:

«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնե ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան