ՀՐԱՊԱՐԱԿՆԵՐ ԵՎ ԱՅԳԻՆԵՐ

1950 թ․

Ճարտարապետ՝ Ա․ Մինասյան

Շատրվանների հեղինակ՝ Աբրահամ Աբրահամյան

Գտնվում է Երևանի Շենգավիթ վարչական շրջանում (նախկին Լենինյան արդյունաբերական շրջան)։ Սկզբնապես կրել է հայ պրոֆեսիոնալ հեղափոխական Սուրեն Սպանդարյանի (1882-1916) անունը։ 1991 թ․ վերանվանվել է հայ անվանի ռազմական, քաղաքական, պետական գործիչ, «Ցեղակրոն» ազգային գաղափարախոսության հիմնադիր Գարեգին Նժդեհի (Գարեգին Տեր-Հարությունյան, 1886-1955) անունով։

Մեծությամբ քաղաքի երկրորդ հրապարակն է, տրանսպորտային կարևոր հանգույց, զբաղեցնում է 200 x 130 քառ. մ տարածք։ Ունի ուղղանկյուն հատակագիծ, հարավարևմտյան մասում կիսաշրջանաձև է։ Կառուցապատումն սկսվել է 1950 թ․։ Աշխատանքներին մասնակցել են  ճարտարապետներ Արշավիր Մինասյանը, Տիրան Մարությանը, Վաղարշակ Բելուբեկյանը, Էդուարդ Սարապյանը, Հրանտ Կարապետյանը, Լևոն Մելքոնյանը և ուրիշներ: Բնակելի համակառույցների շինարարությունն իրականացվել է մի քանի փուլով, մեկական տարվա ընթացքում։ Կառուցապատվել է այնպիսի բնակելի շենքերով, որոնց առաջին հարկերում խանութներ են և հասարակական այլ օբյեկտներ: Երկու բարձրահարկ շենքերն ընդգծում են Երևանյան լճի կողմից հրապարակ եկող մուտքը: Հրապարակի կենտրոնում ջրավազանով ու զույգ շատրվաններով, ձվաձև ու ծառաշատ պուրակն էր, անցկացված էր տրամվայի գիծ: Պուրակին առանձնակի հետաքրքիր ու գեղեցիկ տեսք էին տալիս թռչնաքանդակներով դեկորատիվ սափորները, ձկնաքանդակները, գետինը ծածկող կարմիր ավազը և այլն:

1970-ական թթ. կեսերին (մինչև 1975 թ.) հրապարակի շատրվանները վերածվեցին գունաձայնային «երգող» շատրվանների, որոնք Երևանի քաղաքային խորհրդի որոշմամբ ու հանձնարարությամբ կառուցեց Հանրապետության (նախկին Լենինի անվան) հրապարակի նույնատիպ շատրվանների հեղինակ, ռադիոտեխնիկ Աբրահամ Աբրահամյանն իր ստեղծագործական խմբով:

Սպանդարյան հրապարակը երևանցիների ժամանցի ու հանգստի սիրված վայրերից է:

1980-ական թթ. երկրորդ կեսին շատրվաններն ու ջրավազանը տեղափոխեցին հրապարակից արևմուտք ընկած պուրակ, որտեղ հետագայում ձևավորվեց Շողակաթ զբոսայգին: Տեղում կառուցվեց հրապարակի ստորգետնյա հասարակական կենտրոնը (1986-1992) և Երևանի մետրոպոլիտենի «Սպանդարյան» (1992-ից՝ «Գարեգին Նժդեհ») կայարանը (վերակառուցող ճարտարապետներ՝ Լևոն Գևորգյան, Վիտալի Գևորգյան, Գագիկ Հովհաննիսյան):  

1982 թ. դեկտեմբերին որոշվեց հրապարակում կանգնեցնել Սուրեն Սպանդարյանի հուշարձանը, դրվեց հուշաքար այդ մասին: Ձեռնարկն իրականացվեց միայն 1990 թ., երբ պուրակի եզրին տեղադրվեց բոլշևիկ հեղափոխականի բրոնզաձույլ արձանը (քանդակագործ` Թոմ Գևորգյան, բարձրությունը՝ 3,5 մ, պատվանդանը՝ բազալտ):

2011 թ. Երևանի քաղաքապետարանում բարձրացվեց Սպանդարյանի արձանը հրապարակից ապամոնտաժելու հարցը, սակայն երբ Հայաստանի կոմունիստական կուսակցությունն այդ նախաձեռնությունն անվանեց մշակութային վանդալիզմ, որոշվեց քանդակը պահպանել և տեղափոխել Աշխատանքի հրապարակ՝ Բանվորի թուջե արձանի տեղը (1982 թ., քանդակագործ՝ Արա Հարությունյան, ապամոնտաժվել է 1997 թ.): Բայց Սուրեն Սպանդարյանի արձանն այսօր էլ կանգնած է Գարեգին Նժդեհի հրապարակում՝ առաջացնելով անցորդների զարմանքն ու տարակուսանքը:

«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ

Երևանի քաղաքապետարան