ՀՐԱՊԱՐԱԿՆԵՐ ԵՎ ԱՅԳԻՆԵՐ
Ճարտարապետներ՝ Ռաֆայել Իսրայելյան, Լևոն
Բաբայան
Այգին գտնվում է քաղաքի հարավարևելյան մասում՝ Սասունցի Դավիթ (նախկինում՝ Մայակովսկի) փողոցի վերջնամասում։ Այստեղ է արհեստական այն ջրամբարը (լիճը), որը դեռևս մ.թ.ա. VIII դ. կառուցել է Վանի (Ուրարտու) թագավորության տիրակալ, Էրեբունի-Երևանի հիմնադիր Արգիշտի Ա-ն (մ.թ.ա. 786-764 թթ.)՝ քաղաքը ջրով ապահովելու և շրջակա հողերը ոռոգելու նպատակով:
Լիճը վերակառուցվել է XVI դ., Երևանի կառավարիչ Թոխմախ
խանի օրոք և անվանվել վերջնիս անվամբ: Լճափին եղել են Թոխմախ խանի աշտարակի ավերակները:
Խորհրդային տարիներին ճարտարապետներ Ռաֆայել Իսրայելյանի և Լևոն Բաբայանի նախագծով լճի
շուրջն ստեղծվել
է գեղեցիկ զբոսայգի, որի բացումը տեղի է ունեցել 1941 թ.: 1950-ական թթ. ճարտարապետ
Գևորգ Թամանյանի նախագծով զբոսայգին պարսպապատվել է, իսկ 1976-1977 թթ. կառուցվել է
էստրադա (ճարտարապետ՝ Գևորգ Մուշեղյան): Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության երիտասարդական թևի պատվին լիճն անվանել են Կոմերիտմիության, հետխորհրդային
ժամանակաշրջանում՝ Վարդավառի լիճ, իսկ զբոսայգին համապատասխանաբար՝ Կոմերիտմիության և Վարդավառի
զբոսայգի:
Խորհրդային հատակագծմամբ՝ զբոսայգին
հիմնվել է փողոցի առանցքի վրա, որին միանում է գլխավոր ծառուղին: Վերջինից աջ և ձախ կողմեր գնացող համաչափ ծառուղիները, որոնք միանում են շրջանցիկ ուրվագծով, տալիս են զբոսայգու հորինվածքային լուծումը: Տեղադրվել են տարբեր տաղավարներ, ստեղծվել են հանգստի անկյուններ:
2010-2011 թթ. Երևանի և Ֆրանսիայի
Լիոն քաղաքի քաղաքապետարանների միջև կնքված բարեկամության և համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, այգին հիմնովին վերանորոգվել է ու արդիականացվել: Բացման
հանդիսավոր արարողությունը, որին մասնակցել են Լիոնի քաղաքապետ Ժերար Կոլոմբը և Երևանի քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանը, տեղի
է ունեցել 2011 թ. հուլիսին։ Այգին կոչվել է Լիոնի անվամբ
և դարձել
է երկու
քույր-քաղաքների բարեկամության խորհրդանիշ: Սակայն
այսօր էլ երևանցիներն օգտագործում են անվան Թոխմախ տարբերակը:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան
