ԺԱՄԱՆՑ
ՄԱՆԿԱԿԱՆ ԵՐԿԱԹՈՒՂԻ
1937 թ.
1937 թ., ճարտարապետ՝ Միքայել Մազմանյան
1940-1950-ական թթ., Բաբկեն Հակոբյան, Գոհար Գրիգորյան
Խաչատուր Աբովյանի անվան մանկական երկաթուղին գտնվում է Հրազդան գետի կիրճում՝ Ձորափի փողոց, 130 հասցեում:
Երկարությունը 2,1 կմ է։ Կայարաններն
են՝
«Հայրենիք» (նախկին «Փարոս»՝ ջրանցքի վերևում), «Պիոներական» (թունելների ելքի մոտ) և «Ուրախություն»։
Մանկական երկաթուղի ստեղծելու գաղափարը 1935 թ. առաջ է քաշել Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղար Աղասի Խանջյանը: Երկաթուղին պաշտոնապես բացվել է 1937 թ. հուլիսի 6-ին։
Երկաթուղային կայարանի նախկին շենքը կառուցվել է փայտից, Միքայել Մազմանյանի նախագծով։ 1940-ական թթ. վերջին այն փոխարինվել է տուֆե շենքով, որի հեղինակն է ճարտարապետ Բաբկեն Հակոբյանը, իսկ վերջին կայարանը նախագծել է ճարտարապետ Գոհար Գրիգորյանը, 1954 թ.:
1949 թ. այգու մուտքի մոտ տեղադրվել են ԽՍՀՄ երիտասարդ հերոսներին (Հունան Ավետիսյան, Օլեգ Կոշևոյ, Լիզա Չայկինա
և ուրիշներ) նվիրված հուշաղբյուրներ: Նրանցից
ոչ հեռու 1950-ական թթ. - 1964 թ. կանգնած է եղել նշանավոր գրող Խաչատուր Աբովյանի հուշարձանը:
1956 թ. «Ուրախություն» կայարանից «Պիոներական» կայարան տանող հատվածում կառուցվել է 45 մ երկարությամբ թունել։
Երկաթուղու տարածքում եղել են խաղահրապարակ, ջրավազաններ, շատրվաններ, ընթերցարան, պարահրապարակ, մարզահրապարակ, ծիծաղի սենյակ, կրպակներ և այլն:
Մանկական երկաթուղին և Հրազդանի կիրճը քաղաքի կենտրոնի հետ կապվել է 400 մ երկարությամբ զույգ թունելով, որոնք նախատեսվել են դեռևս Ալեքսանդր Թամանյանի կողմից: Թունելները կառուցվել են 1940-ական թթ.: Ներկայումս չեն օգտագործվում:
1990-ական թթ. այգին անցել է ՀՀ Ներքին գործերի նախարարության ենթակայության տակ: Տարածքում անցկացվել
է քանդակի սիմպոզիում, իսկ պատրաստի աշխատանքները նվիրվել են այգուն: 1994 թ. տարածքում տեղադրվել է «Անտառային հեքիաթ» քանդակը
(տուֆ, քանդակագործ՝
Նորայր Կարգանյան),
իսկ թունելների ելքի մոտ, ժայռի վրա՝ հովազի քանդակը (քանդակագործ՝ Վիլյամ Պետրոսյան, երկարությունը՝ 3 մ):
2012 թ. «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՓԲԸ-ի նախաձեռնությամբ իրականացվել են կայարանների, շարժակազմի և գծերի վերականգման ու արդիականացման աշխատանքներ:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան
