ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ
Պետ. ցուցիչ` 1.6.150
Կառուցող՝ Երևանի սարդար Հուսեին Ալի խան
Մզկիթը գտնվում է Մ.
Մաշտոցի
պողոտա,
12 հասցեում` խիտ կառուցապատված հատվածում:
Ըստ հարավային դարպասի ճակատի արձանագրության՝ կառուցել է Երևանի սարդար Հուսեին Ալի խանը, 1765-1766 թթ.: Այն Երևանի մզկիթներից ամենամեծն ու ամենանշանավորն էր՝ կառուցված շիա դավանանքի մզկիթներին հատուկ ճարտարապետական ոճով:
Անգլիացի ճանապարհորդ Հենրի Լինչը, XIX դ. վերջին լինելով Հայաստանում, գովեստով է խոսել հատկապես հուշարձանի վրա գունավոր ապակիների օգտագործման մասին, նշելով
նաև,
որ մզկիթն ուներ իր հոգևոր-տարրական դպրոցը:
Խորհրդային իշխանության տարիներին, կրոնական կառույցների զանգվածային քանդման շրջանում, Եղիշե Չարենցի և մի քանի այլ հայ մտավորականների ջանքերով
մզկիթի շենքը փրկվել է, վերցվել պետական հսկողության տակ: 1937-1982
թթ. այստեղ գործել են Երևանի պատմության ու բնագիտության թանգարանները, իսկ մզկիթի փոքր սրահը հետագայում օգտագործվել է որպես պլանետարիում: 1937 թ. մզկիթի երկու
դահլիճների միջև
բացվել
է դուռ
(թանգարանի համար):
1940 թ. և 1972 թ. կատարվել են
վերանորոգման աշխատանքներ:
Հայաստանի անկախացումից հետո, Իրանի կառավարության խնդրանքով, մզկիթը հանձնվել է Իրանի դեսպանությանը: Վերակառուցվել է 1994-1998 թթ., իրանական կողմի միջոցներով։ 2006 թ. վերանորոգվել է լայնանիստ գմբեթը։ Մզկիթը դարձել է ոչ միայն շիա դավանողների աղոթատեղի, այլև՝ հոգևոր-մշակութային կենտրոն, որտեղ պարբերաբար անցկացվում են միջոցառումներ, կազմակերպվում են գիտաժողովներ, ցուցադրություններ, դասընթացներ:
Համալիրն ունի ուղղանկյուն (97.2 x 66.5 մ) հատակագիծ, 71 x 47 մ չափերով ներքին բակ,
որի շուրջ խմբավորված են կառույցները: Մուտքերը երեքն են: Հարավայինը և արևմտյանը մեծ դարպասներ են, իսկ արևելյանը փոքր դուռ է, որը տանում է դեպի բակ: Համալիրի հարավարևմտյան անկյունում բարձր, հատակագծում շրջանաձև մինարեթն
է (20 մ): Համալիրի հյուսիսային և հարավային մասերում տեղադրված են աղոթասրահները, իսկ արևելյան և արևմտյան մասերում՝ ուսումնական խցերը: Խցերը քառակուսի են, թաղածածկ, առջևում ունեն դեպի բակ բացվող կամարակապ սրահներ:
Բակը սալահատակված է տուֆով, կա շատրվանով
քարե ջրավազան: Համալիրի շենք-շինություններն ամբողջովին կառուցված են աղյուսից:
Գմբեթները և մինարեթը երեսպատված են երկնագույն,
դեղին, կանաչ գույներով ջնարակված աղյուսի սալիկներով:
Անդրկովկասի լավագույն պարսկական մզկիթն է: Տարբեր գույներով ջնարակված աղյուսների համադրումը կատարված է հմտորեն, արևելյան վառ ճաշակով:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան
