ԲԼՈԳ

Մինչև 19-րդ դարը Հարավային Կովկասում կանանց կրթությունն իրականացվում էր ոչ թե դպրոցական ծրագրով, այլ անհատական ​​տնային կրթությամբ: Իսկ արդեն 19-րդ դարի կեսերին` ռուսական կայսրության տիրապետության շրջանում, ստեղծվեցին նաև իգական կանոնավոր դպրոցներ` մի մասը պետական, մյուսը` մասնավոր հիմունքներով։

---

Այս կարևոր գործում մեծ է Կովկասի փոխարքա Վորոնցովի կնոջ` իշխանուհի Ե. Կ. Վորոնցովայի ներդրումը։ Նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվում է Սբ. Նինայի անվան կանանց բարեգործական ընկերությունը, որը մասնաճյուղեր է բացում տարածաշրջանի մի շարք քաղաքներում (այդ թվում` Երևանում) և ձեռնամուխ է լինում իգական դպրոցներ բացելու գործին։ Այդ նպատակին իշխանուհին տրամադրում է 200 000 ռուբլի։ Ուսումնական առաջին հաստատությունը բացվում է Թիֆլիսում` 1846թ. մայիսի 5-ին և կոչվում Սբ. Նինայի անվան։

Երևանում օրիորդաց դպրոցը բացվում է 1850թ., հունվարի 2-ին և պսակվում Սբ. Հռիփսիմեի ամվամբ։ 1884թ. այն դառնում է իգական պրոգիմնազիա, իսկ 1898թ.` գիմնազիա: Գործում էր Նազարովի փողոցում (այժմ` Ամիրյան) կառուցված հարմարավետ, գեղեցիկ շենքում, որը կանգուն է նաև մեր օրերում։ Այստեղ սովորում էին հիմնականում հարուստների աղջիկները, քանզի ուսումը շատ թանկ էր, և սովորական քաղաքացիները վճարել չէին կարող։ Հետաքրքիր է, որ ընդունելության փաստաթղթերում ծննդյան վկայականից զատ կարևոր էին նաև մկրտվելու, առողջական վիճակի և ջրծաղիկ հիվանդության դեմ պատվաստված լինելու մասին տեղեկանքները։

Գիմնազիայում մի քանի կարևոր առարկաների հետ (ռուսաց լեզու, թվաբանություն, ընդհանուր և ռուսաց պատմություն, ֆրանսերեն) դասավանդել են նաև նկարչություն, երաժշտություն, պար, ձեռագործ, հիգիենա և մի քանի այլ առարկաներ, որոնք արական դպրոցներում չէին դասավանդում։ Հայոց լեզուն պարտադիր առարկաների ցանկում չէր, և սանուհիները բողոքի ու դասադուլների գնով էին նվաճում մայրենին սովորելու իրավունքը։

Սբ. Հռիփսիմեի անվան դպրոցից հետո, որոշ ժամանակ անց` 1866թ. ապրիլի 10-ին, Երևանում բացվում է իգական երկրորդ դպրոցը, որը կոչվում է սբ. Գայանեի անվան։ Այն ծխական հոգևոր ուսումնարան էր և բացվում է դեռահասների շրջանում կրոնական բարոյականություն սերմանելու նպատակով։ 1879թ. օգոստոսի 31-ին սինոդի որոշմամբ ծխական ուսումնարանը դառնում է միջնակարգ դպրոց` 3 դասարանով։ Գործել է Պողոս-Պետրոս եկեղեցու բակում, բավականին հարմարավետ շենքում։ 

1906թ. ապրիլին, իբրև մասնավոր պրոգիմնազիա, Երևանում բացվում է իգական երրորդ դպրոցը, որը 1912թ. վեր է ածվում Ալեքսանդր 1-ինի անվան թիվ 2 իգական գիմնազիայի։

Բացի վերոհիշյալ պետական դպրոցներից, Երևանի նահանգում եղել է մի քանի մասնավոր իգական դպրոց: Դրանցից Կովկասի ուսումնական օկրուգի հոգաբարձու Երմոնիա Տեր-Սարգսյանի նախաձեռնությամբ բացված դպրոցի նպատակը հիմնականում սանուհիներին գրաճանաչ դարձնելն էր։

Մինչև 20-րդ դարի սկիզբը Անդրկովկասում և ռուսական կայսրության հայաշատ վայրերում հայ օրիորդաց դպրոցների ընդհանուր թիվը հասնում է 83-ի` 4548 սանով։

Այսպիսով` գրագետ օրիորդների թիվն այնքան էլ մեծ չէր, բայց եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ Անդրկովկասը 19-րդ դարում տնտեսական և մշակութային առումով դեռևս ցածր մակարդակում էր և հզոր էին նախապաշարմունքները, ապա աղջիկների կրթության գործում ձեռք բերվածը լուրջ առաջընթաց էր։

Սուսաննա Հարությունյան

Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի գիտաշխատող

Երևանի քարալեզու պատմությունը․ քարայրից ամրոց

Ամանորյա Երևանի հեքիաթային լուսավորությունն ու տոնական միջոցառումները. Երևանը նորովի բացահայտելու հրաշալի հնարավորություն