ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

Քանաքեռի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին ուշ միջնադարյան Հայաստանում տարածված եռանավ բազիլիկ եկեղեցիների լավ պահպանված օրինակներից մեկն է։

1695

Պետ․ ցուցիչ՝ 1․12․5

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին գտնվում է Քանաքեռ 6-րդ փողոցի 3-րդ նրբանցքում՝ Սուրբ Հակոբի եկեղեցուց ոչ հեռու: Արևմտյան մուտքի մոտ գտնվող քարի վրա արված արձանագրության համաձայն՝ այն կառուցվել է 1695 թվականին վաճառականների միջոցներով՝ Խոջա Աղաջանի գլխավորությամբ: Այն ունի եռանավ բազիլիկ հատակագիծ՝ 12.8 x 21 մետր ներքին չափսերով, ծածկված երկու խաչաձև սյուներով կամարակապով: Կիսաշրջանաձև խորանի երկու կողմերում տեղակայված են ուղղանկյուն, կամարակապ ավանդատներ: Նավը և կամարները նետաձև են: Բեմի ճակատը զարդարված է փորագրված սալիկներով:

Արևմտյան ճակատի երեք կամարներից եկեղեցու գլխավոր մուտքը գտնվում է կենտրոնականում, իսկ եզրերին՝ փորագրված խաչքարերով կամարակապ խորշեր: Արևմտյան ճակատին ավելացվել են պատեր՝ եռակամար բաց դահլիճ ստեղծելու համար, սակայն շինարարությունը մնացել է անավարտ: Արևմտյան մուտքը նույն զարդարանքն ունի, ինչ Սուրբ Հակոբ եկեղեցունը. ուղղանկյուն բացվածք, որը եզրագծված է հյուսված երկրաչափական նախշերով, քանդակազարդ գոտիներով, որոնցից առաջինը քարից է: Հարավային մուտքը նույնպես բացվում է կամարակապ խորշի մեջ: Լուսավորությունն ապահովվում է բոլոր ճակատների պատուհաններով: Խորանի պատուհանն ունի հարուստ խաչաձև զարդարանք: Եկեղեցու երկթեք տանիքի վրա, աղոթասրահի կենտրոնում, բարձրանում է զանգակատան փոքրիկ ռոտոնդան: Արտաքին ճակատները զարդարված են սև և կարմիր սրբատաշ տուֆի հմտորեն համադրությամբ: Պատերը երեսպատված են շրջակա գերեզմանատան քարերով՝ 10-17-րդ դարերից: Խաչքարեր (1463, 1465, Միրագի՝ 1504, Կիրակոս և Հանտուտ՝ 1505, Հակոբի, Գոխարի և Ասատուրի՝ 17-րդ դար) և տապանաքարեր, որոնցից մի քանիսը ունեն արձանագրություններ (Թոխաթցի Մխիթարի տապանաքարը, 1691 և այլն): Արևելյան ճակատին, տանիքի տակ, եկեղեցու շինարարության ղեկավար Խոջա Աղաջանի խաչքարն է (17-րդ դար):

Ներսում եկեղեցու պատերը և խաչքարերը սպիտակեցված են: Մոտակայքում մնացել են շենքերի և ցանկապատի հետքեր:1959-1963 թվականներին եկեղեցու հարավային պատը և տանիքը վերանորոգվել են: 1963 թվականին տանիքը փոխարինվել է:

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու մոտ գտնվող գերեզմանատանը պահպանվել են սարկոֆագներ: Տեղացիների խոսքով՝ գերեզմանատանը թաղված է նաև Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպի հերոս Քանաքեռցի Աղասինը: Գերեզմանոցը շարունակվում էր նաև եկեղեցուց արևելք մինչև Ծարավ Աղբյուր փողոցը, որտեղ պահպանվել է շինություններով բաժանված մի փոքր հատված, որը պարունակում է խաչքարեր (15-17-րդ դարեր) և տապանաքարեր (17-19-րդ դարեր): Այստեղ, մատուռի ներսում, կանգնած են 17-րդ դարի խաչքարեր, որոնցից մեկը կանգնեցված է Սատփաշայի և Բեքիսուլթանի հիշատակին։