ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ
ԶՈՐԱՎՈՐ ՍՈՒՐԲ ԱՍՏՎԱԾԱԾԻՆ ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼԻՐ
Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին իր անունը ստացել է այստեղ պահվող հրա¬շագործ «Զորավոր» Ավետարանից:
17-19-րդ դդ․
Պետ․ ցուցիչ՝ 1․6․72
Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու տեղում ժամանակին
եղել է փոքր մատուռ՝ կառուցված Անանիա առաքյալի գերեզմանի վրա, որը գտնվում էր հին Երևանի սահմաններից
դուրս՝ հյուսիսային կողմում: 17-րդ դարի առաջին քառորդին
Մովսես վարդապետը (հետագայում՝ Մովսես Գ Տաթևացի Ամենայն Հայոց կաթողիկոս՝ 1629-1632) Երևանի բնակիչների ու
վաճառականների միջոցներով այդ մատուռի շուրջը հիմնել է անապատ, կառուցել փայտաշեն,
պարսպապատ համալիր՝ բաղկացած ժամատնից, առաջնորդարանից, միաբանների խցերից, հիմնադրել
վանական դպրոց, որը եղել է ժամանակի հոգևոր և գիտական կենտրոններից մեկը:
1635-1636 թթ․, թուրք-պարսկական պատերազմի ժամանակ անապատի բոլոր շինությունները, բացի մատուռից,
ավերվել են։ 1637 թ․ Ամենայն Հայոց կաթողիկոս
Փիլիպոս Ա Աղբակեցին (1632-1655) վանքը վերաշարել է քարից, սակայն Արարատյան դաշտավայրի
1679 թ․ ավերիչ երկրաշարժից անապատը
դարձյալ ավերվել է։ Ներկայումս կանգուն, մեկ զույգ մույթերով, եռանավ բազիլիկ Սուրբ
Աստվածածին եկեղեցին և նրա արևմտյան ճակատին կից եռակամար բաց գավիթ-սրահը կառուցվել
են 1693 թ․ երևանցի մեծահարուստ Խոջա Փանոսի
նվիրատվությամբ։ Եկեղեցու ներսից՝ հյուսիսային մույթի կողքից բացվել է մուտք դեպի Սուրբ Անանիայի
դամբարան: 1889 թ. դամբարանը բաժանել են եկեղեցուց, ներսից մուտքը փակել են և վրան
կառուցել են եկեղեցուց անջատ, ութասյուն, գմբեթավոր ներկայիս փոքր մատուռը: Այստեղ է Անանիա առաքյալի
տապանաքարը:
Եկեղեցուց հարավ-արևմուտք դարպասն է (17-19-րդ դդ. պարիսպը չի
պահպանվել): Եկեղեցու շուրջը եղած գերեզմանոցից տարածքի հարավային կողմում պահպանվել են մի քանի տապանաքարեր՝ 1811, 1891 և 1918 թվակիր տապանագրություններով: Եկեղեցու արևելյան ճակատին ագուցված են Խոջա
Փանոսի ընտանիքի անդամներին նվիրված արձանագիր խաչքարեր: Արձանագիր խաչքարեր կան նաև արևմտյան պատին` գավթի մեջ, որոնցից մեկը
Հովհաննես կազմողի կերտած խաչքարն է (15-րդ դար):
1781 թ. Անանիա առաքյալի անապատի առաջնորդ Ավետիս
վարդապետը եկեղեցու խորանում կանգնեցրել է քարե խաչկալ: 1793 թ. եկեղեցու տանիքը նորոգվել
է Գաբրիել հարյուրապետի կողմից, ով 18 դ. Երևանում հայտնի Գեղամյան տոհմից էր:
Վանական հաստատությունը գործել է մինչև 1835 թ., որից հետո վերածվել է ծխական
եկեղեցու։ Այստեղ պահվող և հրաշագործ համարվող «Զորավոր» Ավետարանի անունով եկեղեցին կոչվել
է Զորավոր Սուրբ Աստվածածին։
1978-1980 թթ. կատարվել են որոշ վերափոխումներ.
գավթի կամարները փակվել են լուսամուտներով, կենտրոնական կամարը վերածվել է գլխավոր
մուտքի, դահլիճի արևմտյան մասում ավելացվել է վերնահարկ:
