ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

ԱՎԱՆԻ ՍԲ. ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԵԿԵՂԵՑԻ
V-VI դդ., վերանորոգված` 1271 թ
Պետ. ցուցիչ՝ 1.2.13
Գտնվում է Ավան թաղամասում՝ Ն. Սաֆարյան փողոցին հարող տարածքում՝
բլրալանջին՝ Սբ. Աստվածածին եկեղեցուց (անվանում
են նաև մատուռ) հարավ։ Կառուցման վերաբերյալ պատմական տեղեկություններ
հայտնի չեն: Վաղ միջնադարում հիմնված լինելու մասին են վկայում խորանի գմբեթարդի կամարի պայտաձևությունը, մուտքի ճակատակալ
քարին շրջանագծված հավասարաթև խաչերը, կարմրաներկ որմնանկարները («Դանիելն առյուծների գբում»՝ V-VI դդ․, «Ձուկ»՝ V-VI դդ․) և այլն:
Եկեղեցին երկաստիճան գետնախարսխի վրա կառուցված, թաղածածկ (քանդված
է), միանավ սրահ է։ Պատերը կարմրավուն և սև սրբատաշ տուֆից են՝ հարդարված բազմաթիվ
խաչերով։ Խորանը եզերող
խաչապատկերները քանդակվել են Ծերունի անունով
վարպետի կողմից, հավանաբար, X-XI դդ.: Ներսը վերանորոգվել է 1271 թ. Ավանշահի և նրա որդու՝
Մևանի կողմից: Ավերվել է 1679 թ․ Արարատյան դաշտավայրի մեծ երկրաշարժից։
1968 թ․ կատարվել են եկեղեցու մաքրման, ամրացման և մասնակի վերականգնման աշխատանքներ։
Շրջակայքի ընդարձակ
գերեզմանոցը (V-XVII դդ.) կառուցապատման
հետևանքով ավերվել է: Պահպանվել են վաղմիջնադարյան քառակող կոթողների բեկորներ, գեղաքանդակ խաչքարեր ու բեկորներ, մի քանի տասնյակ հարթ, ուղղանկյունաձև, երկթեք վերնամասով և օրորոցաձև շիրմաքարեր։ Խաչքարերի և տապանաքարերի մի մասն
արձանագիր է (խաչքար Նորճիկի՝ XV-XVI դդ., խաչքար, կազմող՝ Մելիքսեթ, XVI դ., խաչքար
Մարիանի՝ 1610 թ., տապանաքար Գրիգորեսի՝ 1282 թ., տապանաքար պարոն Շնահվորի՝ 1301 թ.
և այլն)։ Այստեղ է Ավանի նշանավոր որմնափակ
խաչքարը (կազմող՝ Գրիգոր Անեցի, 1297 թ.), որը կանգնեցրել են Լույս ու Շաքարխաթուն
ամուսինները եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյան մոտ։ Վերջինս միջնադարյան Հայաստանի կոթողային
արվեստի լավագույն գործերից է՝ զարդաքանդակների նրբին և մանրակրկիտ
մշակմամբ։
Եկեղեցիների միջև ընկած այգիներում պահպանվել են շինությունների ավերակներ, խաչքարերի բեկորներ, տապանաքարեր:
«Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ
Երևանի քաղաքապետարան