ՊԱՇՏԱՄՈՒՆՔԱՅԻՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐ

Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին Երևանի ամենահին ու պատմական սրբավայրերից է՝ կառուցված 1706-1710 թթ.:

Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին գտնվում է պատմական Կոնդ թաղամասի կենտրոնում է՝ Հովհաննես Կոզեռնի  9 հասցեում։ Կառուցվել է 1679 թ. ավերիչ երկրաշարժից կործանված եկեղեցու տեղում:

Եկեղեցու պատվիրատուն Երևանի նշանավոր մեծահարուստ Մելիք Աղամալն է, որը ակտիվ գործունեություն է ծավալել Երևանի 17-րդ դարավերջի – 18-րդ դարասկզբի սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական կյանքում: Նրա տոհմի անդամների հետ են առնչվում Երևանի Սուրբ Պողոս-Պետրոս և Կաթողիկե եկեղեցիների շինարարական նախաձեռնությունները և, հատկապես, Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցու կառուցումը Կոնդում:

Եկեղեցու հին շենքը  երկու զույգ մույթերով, կիսաշրջանաձև խորանի երկու կողմում ուղ­ղանկյուն, թաղածածկ ավանդատներով եռանավ բազիլիկ, առանց գմբեթի, ընդարձակ (24,2 x 16,8 մ) կառույց էր: Երկթեք տանիքի վրա բարձրանում էր զանգակատան սյունազարդ, փոքր ռոտոնդան:

1863 թ․ եկեղեցու տա­րածքը պարսպապատվել է, 15 մ հեռու կառուցվել է դարպաս, որը 5.7 մ բարձրությամբ զույգ մույթերի վրա հենված կամարակապ կառույց է՝ քիվով, փոքր ճակտոնով ու սերովբեի պատկերաքանդակով:

1973 թ. հայ ազգային ճարտարապետության հիմնադիրներից Ռաֆայել Իսրայելյանը կազմել է եկեղեցու հիմնական վերակառուցման նախագիծը, որը սակայն, չի իրագործվել ճարտարապետի մահվան պատճառով: Աշխատանքները վերսկսվել են 1980-ական թթ. և եկեղեցին վերակառուցվել է (ճարտարապետ՝ Բաղդասար Արզումանյան, ինժեներ-նախագծող՝ Ավետիք Թեքնեջյան, շինարար՝ Միքայել Հովհաննիսյան): Որոշ ընդհատումներով շինաշխատանքները շարունակվել են մինչ 2010-ական թթ.: 1997 թ․ արևմտյան ճակատին կցակառուցել է եռահարկ զանգակատուն: Հանվել է ռոտոնդան, ավելացվել է գնբեթը, տարածքը բարեկարգվել է: Դարպասը քանդվել է վերաշարելու նպատակով. Առ այսօր մնում է չվերականգնված:

Եկեղեցին կառուցված է կար­մրավուն սրբատաշ տուֆից՝ բազալտե ոչ բարձր հիմնախարսխի վրա։ Եկեղեցու դեկորատիվ հարդարանքի տար­րերից են մուտքերի ճակատակալ քարերի, լուսամուտների եզրակալների տարատեսակ քանդակ­ները։ Շինարարական արձանագրությունը փորագրված է արևելյան ճակատի վերնամասում՝ խաչ պատկերող չորս քարերի վրա: Ճակատներին ագուցված են բազմաթիվ խաչքարեր, որոնց գերակշիռ մասը նվիրված է Մելիք Աղամալի ընտանիքի անդամներին. հորը՝ Մելիք Ծատուրին, եղբորը՝ Մելիք Աղավելին, քրոջը՝ Խանումին, որդուն՝ Մելիք Նազին, դուստրերին՝ Սատաթին, Խանբեկուն և այլոց։ Եկեղեցու հարավային ճակատին՝ քիվի տակ, Աղեքսանդր Ա Ջուղայեցի կաթողիկոսին (1706-1714) նվիրված խաչքարն է, որի օրոք կառուցվել է Կոնդի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին: